Cmentarz Wojenny w Kołobrzegu - jedna z większych nekropolii z okresu II wojny światowej w Polsce.  Cmentarz Wojenny jest usytuowany przy ul. 6 Dywizji Piechoty, obok Cmentarza komunalnego w Kołobrzegu.

Gmina Miasto Kołobrzeg sprawuje opiekę nad Cmentarzem Wojennym na mocy Porozumienia z Wojewodą Zachodniopomorskim.

Cmentarz Wojenny w Kołobrzegu jest objęty ochroną prawną na podstawie art. 22 ust 2, 4 i 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: figuruje w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków oraz w Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Kołobrzeg. Organizację pochówków, utrzymanie i opiekę nad nekropolią reguluje ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych.

Historia

Cmentarz Wojenny w Kołobrzegu jest jednym z większych obiektów grobownictwa wojennego w Polsce. Po zakończeniu działań wojennych uporządkowanie pochówków poległych było jednym z zadań nowej administracji.

W czasie walk o Kołobrzeg toczących się od 4 do 18 marca 1945 roku poległo ponad dwa tysiące żołnierzy. Teren miasta i najbliższej okolicy usłany został tymczasowymi mogiłami. Nazwiska poległych najczęściej pisano kopiowym ołówkiem na kawałku deski i mocowano na krzyżu.

W 1945 roku przy Forcie Ujście i zbudowanej na nim nowej latarni morskiej urządzono niewielki cmentarz, na którym pochowano ekshumowanych z różnych miejsc 46 żołnierzy sowieckich i 16 żołnierzy polskich. Cmentarz otwarto i poświęcono 1 listopada 1945 r. Była to kwatera o charakterze symbolicznym – pełniła funkcję miejsca spotkań delegacji podczas wydarzeń rocznicowych. Godnemu upamiętnieniu w tym miejscu żołnierzy Wojska Polskiego nie sprzyjała symbolika radziecka na latarni morskiej. Cmentarz ten ostatecznie zlikwidowano w 1963 roku.

Tworzenie właściwego upamiętnienia rozpoczęło się w 1948 roku, gdy na kołobrzeskim cmentarzu komunalnym (funkcjonującym na terenie starego cmentarza niemieckiego w Karlsbergu, miejscowości należącej do miejskiej gminy Kolberg) utworzono wojenną kwaterę, do której zespół powołany przez Zarząd Główny PCK przenosił ciała ekshumowanych żołnierzy polskich i sowieckich, poległych w walkach o miasto w 1945 roku. W protokołach z ekshumacji nazwiska poległych pojawiały się sporadycznie, żołnierze nie mieli tabliczek identyfikacyjnych i dokumentów, napisy na prowizorycznych mogiłach stały się nieczytelne.

W latach 1959-1963 kwatera ze szczątkami żołnierzy przy ul. 6. Dywizji Piechoty otrzymała trwałą oprawę architektoniczną zaprojektowaną przez arch. Wiktora Tołkina. Na płytach z piaskowca wyryto nazwiska żołnierzy na podstawie różnych zachowanych źródeł.

W latach 1979-1980 z inicjatywy Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa w Koszalinie wydzielono kwaterę wojenną z cmentarza komunalnego, znacznie ją rozbudowano, nadając jej formę Cmentarza Wojennego. Architekturę cmentarną zaprojektował artysta plastyk Zygmunt Wujek, a wykaz nazwisk poległych i innych tekstów opracował dr Hieronim Kroczyński.

W nowej oprawie groby zostały przykryte granitowymi płytami. Nazwiska umieszczone na płytach nagrobnych odtworzone zostały z ewidencji poległych.

Spacer po Cmentarzu Wojennym

Wchodzimy na teren nekropolii od strony ulicy 6. Dywizji Piechoty przekraczając nisko zawieszony kuty łańcuch i tablicę na granitowym głazie z napisem: Cmentarz Wojenny w Kołobrzegu. Po lewej stronie granitowe tablice informują o historii cmentarza w czterech wersjach językowych: polskiej, rosyjskiej, niemieckiej i angielskiej.

Dominantę wejścia stanowi monumentalny pomnik - sarkofag o kształcie prostopadłościennego grobowca nakrytego gładką marmurową płytą. Od frontu znajduje się inskrypcja: Za polski Kołobrzeg. Nad nią znak piastowskiego orła. Po bokach umieszczono płaskorzeźby przedstawiające sceny bitewne z dziejów oręża polskiego:  z marca  1945 roku i podczas zwycięskiej wyprawy Bolesława III Krzywoustego w 1107 roku. We wnętrzu grobowca umieszczone zostały urny z ziemią zebraną w miejscach, gdzie żołnierze toczyli najcięższe walki podczas szturmu na miasto (mosiężne medaliony przykrywają zamurowane urny). Płytę sarkofagu wieńczy hełm żołnierza 1 Armii Wojska Polskiego oraz średniowieczny szyszak rycerski. Osią kompozycji jest aleja z granitowych płyt prowadząca od głównego wejścia do Pomnika Chwały.

Centrum cmentarza wyznacza plac apelowy z umieszczonym na podwyższeniu Pomnikiem Chwały, wzniesionym w 1963 roku przez Wiktora Tołkina. W czasie przebudowy cmentarza pomnik otrzymał bliźniaczy rewers, widoczny od strony mogił. Na lekko łukowatej betonowej ścianie w kolorze głębokiego antracytu umieszczona jest tarcza z mieczami nawiązująca do tradycji bitwy pod Grunwaldem. Kontekst ówczesnej polityki historycznej odzwierciedlają napisy umieszczone na dole pomnika oraz dwie żołnierskie mogiły po jego stronach: ppor. Emilii Gierczak oraz mjr. Konstantego Klimenki. 

Za Pomnikiem zaprojektowano kwatery z mogiłami żołnierzy. Według dostępnych źródeł podaje się, że pochowanych jest tu ponad 1.400 osób.

Zbiorowe mogiły oznaczone są w 16 kwaterach. Spoczywają w nich szczątki poległych żołnierzy polskich i sowieckich walczących w marcu 1945 roku (kwatery A - M, O), robotników przymusowych (kwatera N), żołnierzy Wojska Polskiego z Armii Pomorze zmarłych z ran w Kołobrzegu w 1939 roku (kwatera P). Kolumny imion i nazwisk z datami urodzin, śmierci oraz stopniami wojskowymi poprzedzielane są symbolami przynależności wojskowej – piastowskim orłem lub sowiecką gwiazdą. Przy kilkudziesięciu nazwiskach wygrawerowano także Gwiazdy Dawida.

Surowy, identyczny wygląd mogił wyraża specyfikę żołnierskich nekropolii – równości wobec śmierci.

Jednorodna struktura cmentarza została uzupełniona o ołtarz polowy zbudowany z kamieni ze zniszczonego w czasie wojny kościoła p.w. św. Jerzego – jednego ze strategicznych punktów natarcia podczas marcowej bitwy 1945 roku. Dopiero w 1991 roku z inicjatywy Koła Związku Sybiraków dostawiono prosty dębowy krzyż z dewizą Wojska Polskiego: Bóg – Honor - Ojczyzna. U podstawy krzyża tablica z napisem: Wieczna cześć i chwała polskim żołnierzom poległym za ojczyznę na wszystkich frontach świata. Sybiracy, AK-owcy, ZW Kombatanci, Wojsko Polskie, Mieszkańcy Kołobrzegu. Obecnie przy ołtarzu posadowiony jest metalowy krzyż wykonany przez artystę Zygmunta Wujka. Nieopodal, umieszczona została rzeźba jego autorstwa – „Matkom Poległych”.

We wrześniu 2009 r. przy rozbiórce sowieckiego pomnika w parku przy ul. Solnej odnaleziono szczątki żołnierzy polskich i niemieckich poległych w czasie walk o miasto w marcu 1945 r. Pochowano je w 7 trumnach na cmentarzu wojennym w Kołobrzegu.

[ BROSZURA INFORMACYJNA O CMENTARZU ]