Kwestie zachowania względem zabytków reguluje głównie Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 840 ze zm.).

Zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Na terenie Gminy Miasto Kołobrzeg obecnie występują dwie z czterech ustawowych form ochrony zabytków (art. 7 ww. ustawy):

• ust 1- wpis do rejestru zabytków;
• ust 4- ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzjach administracyjnych, wydawanych przy określaniu możliwości realizacji inwestycji (np. decyzji o warunkach zabudowy).

Właściciel lub posiadacz zabytku

Sprawuje opiekę nad zabytkiem poprzez w szczególności zapewnienie warunków (art. 5 ustawy):

• korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości,
• zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,
• prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,
• popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury,
• naukowego badania i dokumentowania zabytku.

Właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru zabytków lub znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, zawiadamia wojewódzkiego konserwatora zabytków o (art 28 ustawy):

• uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, nie później niż w terminie 14 dni od powzięcia wiadomości o wystąpieniu zdarzenia;
• zagrożeniu dla zabytku, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o wystąpieniu zagrożenia;
• zmianie miejsca przechowywania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany;
• zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.

Zagospodarowując zabytek wpisany do rejestru na cele użytkowe posiada:

• dokumentację konserwatorską określającą stan zachowania zabytku nieruchomego i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem historycznej funkcji i wartości tego zabytku,
• uzgodniony z wojewódzkim konserwatorem zabytków program prac konserwatorskich przy zabytku nieruchomym, określający zakres i sposób ich prowadzenia oraz wskazujący niezbędne do zastosowania materiały i technologie,
• uzgodniony z wojewódzkim konserwatorem zabytków program zagospodarowania zabytku nieruchomego wraz z otoczeniem oraz dalszego korzystania z tego zabytku, z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości (art. 25 ust. 1 ww. ustawy).

Może ubiegać się o udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy tym zabytku wpisanym do rejestru (art. 73 ww. ustawy) do ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego lub wojewódzkiego konserwatora zabytków. Dotacja może być udzielona w wysokości do 50 % nakładów koniecznych na wykonanie prac, a w przypadku zabytku o szczególnej wartości lub gdy stan jego zachowania wymaga niezwłocznego podjęcia prac, do 100 % nakładów koniecznych (art. 78 ww. ustawy).

Szczegółowe warunki i sposób udzielania dotacji określone są w Rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz.U.05.112.940 z póź. zm.)

Każdy

Kto, w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych, odkrył przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem, jest obowiązany:

• wstrzymać wszelkie roboty mogące uszkodzić lub zniszczyć odkryty przedmiot,
• zabezpieczyć, przy użyciu dostępnych środków, ten przedmiot i miejsce jego odkrycia,
• niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, prezydenta miasta (art. 32 ust. 1 ww. ustawy), pod karą grzywny (art. 115 ust. 1 ww. ustawy).

Kto przypadkowo znalazł przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, jest obowiązany, przy użyciu dostępnych środków, zabezpieczyć ten przedmiot i oznakować miejsce jego znalezienia oraz niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu tego przedmiotu właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, prezydenta miasta (art. 33 ust. 1 ww. ustawy), pod karą grzywny (art. 116 ust. 1 ww. ustawy).

Kto niszczy lub uszkadza zabytek, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. (art. 108 ust. 1 ww. ustawy)

Realizowanie działań na zabytkach lub w ich otoczeniu.

Należy uzyskać pozwolenie właściwego konserwatora zabytków na:

• prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru
• wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu zabytku,
• prowadzenie badań konserwatorskich zabytku wpisanego do rejestru,
• prowadzenie badań architektonicznych zabytku wpisanego do rejestru,
• prowadzenie badań archeologicznych,
• przemieszczanie zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru,
• dokonywanie podziału zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru,
• zmianę przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru lub sposobu korzystania z tego zabytku,
• umieszczanie na zabytku wpisanym do rejestru urządzeń technicznych, tablic, reklam oraz napisów,
• podejmowanie innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru (art. 36 ust. 1 ww. ustawy).

Kto bez pozwolenia realizuje powyższe działania podlega karze grzywny (art. 117 i 118 ww. ustawy).

W przypadku robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, powyższe pozwolenie należy uzyskać przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę (art. 39 ust. 1 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 682).

Pozwolenie na rozbiórkę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków może być wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skreśleniu tego obiektu z rejestru zabytków (art. 39 ust. 2 ww. ustawy prawo budowlane).

Pozwolenie na budowę lub rozbiórkę dla obiektów budowlanych ujętych w gminnej ewidencji zabytków wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. (art. 39 ust. 3 ww. ustawy prawo budowlane).